Tι είναι η ατοπική δερματίτιδα ;

Η ατοπική δερματίτιδα (αλλιώς ατοπικό ή βρεφικό έκζεμα) είναι μια χρόνια, κνησμώδης, φλεγμονώδης νόσος του δέρματος που εμφανίζεται κυρίως στην παιδική ηλικία και έχει πορεία με εξάρσεις και υφέσεις. Το ποσοστό εμφάνισής της στο γενικό πληθυσμό κυμαίνεται από 2-5%, εμφανίζεται συχνότερα στις κρύες χώρες (ποσοστό μέχρι και 20% των παιδιών στη βόρεια Ευρώπη πάσχουν από ατοπική δερματίτιδα) και κατά την πρώτη παιδική ηλικία (στο 85% των περιπτώσεων η πρώτη εμφάνιση γίνεται πριν από την ηλικία των 5 ετών). Μόνο σε μικρό ποσοστό (περίπου 15%) η έναρξη της νόσου γίνεται μετά την εφηβεία.

Η ατοπική δερματίτιδα κατέχει ξεχωριστή θέση στη μετέπειτα εμφάνιση και

όλων των υπόλοιπων αλλεργικών νοσημάτων. Αυτό συμβαίνει λόγω της «ατοπικής πορείας» ή «ατοπικού μαραθωνίου» (atopic march). Με τον όρο «ατοπική πορεία» εννοούμε την σειρά εμφάνισης των αλλεργικών παθήσεων από τη βρεφική ηλικία μέχρι την εφηβεία και την ενήλικο ζωή: η αρχή γίνεται συνήθως με την ατοπική δερματίτιδα, που ακολουθείται συχνά από κάποια τροφική αλλεργία (σε γάλα, αβγό, σιτηρά, ψάρι, ξηρούς καρπούς κ.α.), ενώ στη συνέχεια εμφανίζεται αλλεργική ρινίτιδα και αλλεργικό βρογχικό άσθμα.

Ο λόγος που η ατοπική δερματίτιδα είναι η πάθηση από την οποία «ξεκινάνε» όλες οι αλλεργίες είναι απλός: η ύπαρξη ελαττωματικού φραγμού (δηλαδή ορίου ή συνόρου) ανάμεσα στον έξω κόσμο και το εσωτερικό του σώματος. Φυσιολογικά, το δέρμα μας είναι φτιαγμένο ως ένας αδιαπέρατος φραγμός ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό περιβάλλον.

Οτιδήποτε περάσει από μια πληγή στο δέρμα από «έξω» προς τα «μέσα» αναγνωρίζεται από την άμυνά μας σαν εχθρός, ειδικά αν υπάρχει και γενετική προδιάθεση προς αλλεργία. Στην ατοπική δερματίτιδα, όπου εξ ορισμού η κατασκευή του δέρματος είναι ελαττωματική, ακόμα και αθώες ουσίες όπως οι τροφές και οι γύρεις, διέρχονται δια του δέρματος και προκαλούν την εμφάνιση αλλεργίας, που μπορεί να έχει τη μορφή τροφικής αλλεργίας, αλλεργικής ρινίτιδας ή αλλεργικού άσθματος. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τα παιδιά που θα εμφανίσουν ατοπική δερματίτιδα στα πρώτα 2 χρόνια της ζωής τους, σχεδόν 1 στα 3 θα παρουσιάσει άσθμα αργότερα στη ζωή του.

Πως εκδηλώνεται η ατοπική δερματίτιδα;

Πρωτοεμφανίζεται στην πλειονότητα των περιπτώσεων στα 2 πρώτα χρόνια της ζωής (συνηθέστερα μέχρι την ηλικία των έξι μηνών) με έντονη ξηρότητα του δέρματος, είτε κατά τόπους, είτε συχνότερα σε όλο το σώμα και χαρακτηριστικές δερματικές βλάβες. Σπάνια η ατοπική δερματίτιδα μπορεί να πρωτοεμφανιστεί μετά την εφηβεία ή και στην ενήλικο ζωή. Οι βλάβες της ατοπικής δερματίτιδας αποτελούνται από κόκκινο, ερεθισμένο, ελαφρά πρησμένο και πολύ ξηρό δέρμα, το οποίο μπορεί να παρουσιάζει μικρές πληγές και οροροή (δηλαδή να “τρέχει” υγρό).

Επίσης το εξάνθημα της ατοπικής δερματίτιδας εμφανίζει χαρακτηριστική κατανομή: στην βρεφική και παιδική ηλικία αφορά συνήθως τα μάγουλα του μωρού και του παιδιού, τις καμπτικές επιφάνειες των αγκώνων και γονάτων, το δέρμα πίσω από τα αυτιά, το δέρμα του λαιμού, τους καρπούς και τους αστραγάλους.

Σε μεγαλύτερη ηλικία δηλαδή σε εφήβους και ενηλίκους η κατανομή αλλάζει και αφορά συχνότερα (αλλά όχι απόλυτα) τους μηρούς, τους βραχίονες και την πλάτη. Πάντοτε υπάρχει έντονη φαγούρα, που μπορεί να μην επιτρέπει στον ασθενή να κοιμηθεί ή να ξύνεται έντονα ακόμα και στον ύπνο του.
Το ξύσιμο επιτείνει ακόμη περισσότερο τη βλάβη του δέρματος και δημιουργεί ακόμα μεγαλύτερη φαγούρα, οδηγώντας σε ένα φαύλο κύκλο ξυσίματος- αισθήματος φαγούρας που αν δεν “σπάσει” με εφαρμογή των οδηγιών του αλλεργιολόγου, η ατοπική δερματίτιδα είναι δύσκολο να θεραπευθεί.

Που οφείλεται η ατοπική δερματίτιδα;

Από πολλές μελέτες έχει συσχετισθεί η εμφάνιση της ατοπικής δερματίτιδας με το γενετικό υπόβαθρο. Για παράδειγμα αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης παρουσιάζουν παιδιά αλλεργικών γονιών ή παιδιά που έχουν μεγαλύτερο αδελφάκι με ατοπική δερματίτιδα. Το δέρμα του ασθενούς με ατοπική δερματίτιδα χαρακτηρίζεται από «ελαττωματική κατασκευή», πράγμα που το καθιστά ευάλωτο σε ερεθιστικούς παράγοντες του περιβάλλοντος (όπως είναι φυσικά και χημικά ερεθιστικά και αλλεργιογόνα).
Με τον όρο «ελαττωματική κατασκευή» εννοούμε ότι η επιφανειακή σειρά των κυττάρων του δέρματος (γνωστή ως κερατίνη στιβάδα- stratum corneum) παρουσιάζει “κενά” μεταξύ των κυττάρων της (που τα ονομάζουμε κερατινοκύτταρα).

Τα κενά αυτά, που δεν υπάρχουν σε ένα υγιές δέρμα, οφείλονται στην ελαττωματική σύνδεση μεταξύ των κερατινοκυττάρων: αν φανταστούμε μια αναλογία του δέρματός μας με ένα τοίχο, όπου τα τούβλα είναι τα κερατινοκύτταρα και το τσιμέντο η “κόλλα” που τα κρατάει συνδεδεμένα, τότε στην ατοπική δερματίτιδα το συστατικό που πάσχει είναι το τσιμέντο, δηλαδή η “κόλλα” μεταξύ των κερατινοκυττάρων.

Μάλιστα έχουν βρεθεί και συγκεκριμένα γονίδια που ευθύνονται για την ελαττωματική “κόλλα”, με σημαντικότερο αλλά όχι μοναδικό, το γονίδιο που είναι υπεύθυνο για την κατασκευή της ουσίας φιλαγκρίνη. Η φιλαγκρίνη είναι ένα από τα συστατικά της “κόλλας” και όταν είναι ελαττωματική τότε εμφανίζεται η ατοπική δερματίτιδα.

Επίσης, τα κερατινοκύτταρα είναι πιο ευάλωτα σε μηχανικό ερεθισμό, όπως η τριβή κατά το μπουσούλημα, τα μάλλινα και σφιχτά ρούχα. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να υπάρχει μεγάλη ξηρότητα και αυξημένος ερεθισμός του δέρματος σε ερεθίσματα τριβής.

Κινδυνεύει ο ασθενής από την ατοπική δερματίτιδα;

Η ατοπική δερματίτιδα που ελέγχεται με σωστή καθημερινή ενυδατική φροντίδα και με αντιφλεγμονώδη θεραπεία όταν υπάρχει έξαρση, δεν είναι πάθηση επικίνδυνη για τη ζωή του ασθενούς. Μπορεί να επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα ζωής λόγω του κνησμού (φαγούρα) και των εξανθημάτων αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι απειλητική για τη ζωή, όπως άλλες μορφές αλλεργίας.

Ωστόσο, υπάρχουν 2 σημεία που χρήζουν διευκρίνισης και προσοχής:

1ον– όταν το δέρμα του ασθενούς με ατοπική δερματίτιδα δεν τύχει της

κατάλληλης φροντίδας και θεραπείας, γίνεται ευάλωτο σε λοιμώξεις από μικρόβια (κυρίως σταφυλόκοκκο) και ιούς (ιό απλού έρπητα κ.α.). Τόσο οι μικροβιακές όσο και οι ιογενείς λοιμώξεις απαιτούν άμεση και επείγουσα εκτίμηση από ειδικό ιατρό για να δοθεί η κατάλληλη θεραπεία, ενώ μπορεί να απαιτηθεί και νοσηλεία στο νοσοκομείο.

2ον– το δέρμα του ασθενούς με ατοπική δερματίτιδα, λόγω του μη ακέραιου φραγμού, αποτελεί σημείο εισόδου αλλεργιογόνων, δηλαδή πρωτεϊνών που μπορεί να προκαλέσουν ευαισθητοποίηση και αλλεργία.
Πρακτικά και με απλούς όρους, κάθε φορά που μια πρωτεϊνη (π.χ. από ψάρι- δια μέσου των χεριών της μητέρας που καθάρισε ψάρια και μετά αγκάλιασε το παιδί ή π.χ. η γύρη ενός φυτού που κυκλοφορεί με τον αέρα την άνοιξη) έρχεται σε επαφή με το δέρμα του παιδιού με ατοπική δερματίτιδα, εισέρχεται δια μέσου του ελαττωματικού δέρματος, στις κατώτερες στιβάδες της επιδερμίδας, όπου και παραλαμβάνεται από κύτταρα του αμυντικού συστήματος (τα λεγόμενα λεμφοκύτταρα).

Τα κύτταρα αυτά αναγνωρίζουν την αθώα κατά τα άλλα πρωτεϊνη ως εχθρό του οργανισμού και φτιάχνουν τα αντισώματα για να την καταπολεμήσουν όταν την ξανασυναντήσουν. Αν η πρωτεϊνη ήταν τροφικής προέλευσης δημιουργείται τροφική αλλεργία στη συγκεκριμένη τροφή, δηλαδή όταν το παιδί δοκιμάσει στο μέλλον τη συγκεκριμένη τροφή σε κάποιο γεύμα του μπορεί να εμφανίσει άμεσα κνίδωση ή αναφυλαξία.

Αν η πρωτεϊνη ήταν γύρη ή άλλο αερομεταφερόμενο αλλεργιογόνο, δημιουργείται στο μέλλον αναπνευστική αλλεργία (αλλεργική ρινίτιδα, επιπεφυκίτιδα και άσθμα).

Όσο πιο επιμελής και σχολαστική είναι η περιποίηση του δέρματος του παιδιού με ατοπική δερματίτιδα με ενυδατικά προϊόντα σε καθημερινή βάση και με αντιφλεγμονώδη θεραπεία όποτε υπάρχει έξαρση, τόσο μειώνονται οι πιθανότητες να αναπτυχθεί στο μέλλον τροφική ή αναπνευστική αλλεργία. Δηλαδή το “αλλεργικό μέλλον” του ασθενούς εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την περιποίηση του δέρματος σε βρεφική και παιδική ηλικία.

Θα περάσει η ατοπική δερματίτιδα;

Κατ’ αρχάς η ατοπική δερματίτιδα είναι μια πάθηση που διαρκεί πολλά χρόνια, και έχει εξάρσεις και υφέσεις, δηλαδή ανά διαστήματα επιδεινώνεται. Παράγοντες που προκαλούν την επιδείνωση είναι το κρύο (το χειμώνα συνήθως συμβαίνουν εξάρσεις της νόσου), η σκόνη και η τριβή (π.χ. το ξύσιμο ή τα στενά και μάλλινα ή συνθετικά ρούχα).
Ο χειμώνας είναι η εποχή που χρειάζεται πιο εντατική ενυδάτωση, διότι λόγω του κρύου η επιδερμίδα ξηραίνεται ευκολότερα. Το καλοκαίρι, λόγω ζέστης αλλά και συχνότερης επαφής με το υγρό στοιχείο (μπάνια), μπορεί να ελαττωθεί η συχνότητα της ενυδατικής φροντίδας χωρίς να την καταργούμε εντελώς.

Στη συντριπτική πλειονότητα των παιδιών στην Ελλάδα η ΑΔ υποχωρεί σταδιακά μέσα στη δεύτερη δεκαετία της ζωής τους. Στους ενήλικες τα πράγματα είναι διαφορετικά. Είτε η ατοπική δερματίτιδα υπάρχει από την παιδική ηλικία, είτε εμφανίστηκε για πρώτη φορά μετά την εφηβεία, η νόσος είναι πιο επίμονη και μπορεί να υπάρχει εφόρου ζωής.
Ωστόσο η επαφή κατά την παιδική ηλικία, δια του ελαττωματικού επιδερμιδικού φραγμού, με διάφορα αλλεργιογόνα (π.χ. γύρεις, ακάρεα οικιακής σκόνης, τροφικά αλλεργιογόνα όπως ψάρι κ.λπ.) έχει καταδειχθεί ότι αυξάνει τη συχνότητα εμφάνισης αλλεργικής ρινίτιδας και άσθματος σε μεγαλύτερη ηλικία.
Για να προστατεύσουμε το παιδί από την επαφή με τα αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος που μπορεί να το ευαισθητοποιήσουν εφαρμόζουμε επαρκή ενυδατική φροντίδα.

Γενικές οδηγίες

Αποφυγή χημικών ερεθιστικών όπως απορρυπαντικά σε σκόνη, μαλακτικά ή λευκαντικά ρούχων.
Πλένουμε τα ρούχα με ένα απλό απορρυπαντικό σε υγρή μορφή και χρησιμοποιούμε πρόγραμμα πλύσης με διπλό ξέβγαλμα.
Μάλλινα ρούχα ή σκεπάσματα να μην έρχονται σε επαφή με το δέρμα του παιδιού γιατί δρουν ερεθιστικά.
Κάνουμε καθημερινό μπάνιο στο παιδί διάρκειας 10-15 λεπτών με εμβάπτιση σε χλιαρό νερό και χωρίς σφουγγάρι- μπορούμε να κάνουμε και 2 μπάνια την ημέρα αν το επιθυμούμε διότι η επαφή με το νερό είναι ευεργετική.
Σκουπίζουμε ταμποναριστά και όχι με τριβή της πετσέτας.

Πως θεραπεύεται

Η περιποίηση του δέρματος με ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ενυδατική φροντίδα αποτελεί τον κεντρικό άξονα της αντιμετώπισης. Τα κορτιζονούχα σκευάσματα αποτελούν θεραπευτική παρέμβαση μικρής χρονικής διάρκειας όταν από μόνη της η ενυδάτωση δεν είναι αρκετή προστασία για τον επιδερμιδικό φραγμό.
Περιποίηση του δέρματος

Πρόκειται για την καθημερινή ενυδατική φροντίδα του δέρματος του παιδιού ή του ενήλικα, η οποία, στη μέγιστη έντασή της (δηλαδή το χειμώνα και σε περιόδους μεγάλης ξηροδερμίας), γίνεται σε τρία στάδια:

Μπάνιο μια φορά την ημέρα, διάρκειας 10- 15 λεπτών με ειδικό ενυδατικό αφρόλουτρο που ξεπλένεται με νερό.
Μετά το μπανιό χρήση ειδικού ελαίου (bain) για μεγαλύτερη ένταση ενυδάτωσης- το έλαιο δεν ξεπλένεται.
Εφαρμογή ενυδατικής κρέμας (lait, cream ή baume, που αντιστοιχούν σε διαφορετικές βαθμίδες έντασης της ενυδάτωσης, ανάλογα την κατάσταση του δέρματος και την εποχή) δύο φορές την ημέρα.

Θεραπεία των εξάρσεων

Η θεραπεία των εξάρσεων είναι μια και μοναδική: η αλοιφή κορτιζόνης. Η έγκαιρη εφαρμογή του σκευάσματος κορτιζόνης θα προκαλέσει την ταχεία επούλωση του δέρματος και θα ελαχιστοποιήσει την βλάβη. Αντίθετα, η καθυστέρηση στην εφαρμογή της κορτιζόνης, θα επιτρέψει την επέκταση της βλάβης καθιστώντας την κορτιζονοθεραπεία αναγκαία για μεγαλύτερο, τελικά, χρόνο.

Για την πρόληψη των εξάρσεων, έχουμε στη διάθεσή μας, ειδικά φάρμακα που ονομάζονται τοπικοί αναστολείς της καλσινευρίνης (είναι και αυτά αντιφλεγμονώδη σαν την κορτιζόνη, αλλά με πιο συγκεκριμένη δράση και ηπιότερες παρενέργειες). Τα αντιισταμινικά φάρμακα έχουν θέση στη θεραπεία ειδικά όταν απαιτείται καταστολή της έντονης φαγούρας.

Σε ακραίες περιπτώσεις, ειδικά σε ενήλικες ασθενείς, μπορεί να απαιτηθεί θεραπεία με από του στόματος αντιφλεγμονώδη φάρμακα (όπως κορτιζόνη ή κυκλοσπορίνη).

Σε προσεκτικά επιλεγμένους ασθενείς, όπου έχει αποδειχθεί ότι η έκθεση σε συγκεκριμένα αλλεργιογόνα προκαλεί έξαρση της ατοπικής δερματίτιδας, μπορεί να απαιτηθεί η αποφυγή αυτών των αλλεργιογόνων (αν πρόκειται για τροφές) ή η ειδική θεραπεία με εμβόλια ανοσοθεραπείας (αν πρόκειται για αερομεταφερόμενα αλλεργιογόνα).



πηγή.allergikos.gr